Tavas Zeybeği(Denizli)

[Kuva-yi Milliye]

Tavas Zeybeği

Denizli zeybekleri içinde en yaygın olanıdır. Oyunun birçok varyasyonu görülmektedir. Oyunda Denizli yöresi zeybek oyunlarının bütün adım özelliklerini görmek mümkündür.

Oyun müziğin temposuna göre ağırlaşıp aniden hızlanan, mücadeleyi, savaşı, başarıyı tam manasıyla anlatan bir özellik taşır. Yörede zeybeklerin babası olarak bilinen Tavas Zeybeği diğer zeybek oyunlarının da temeli olarak görülür.

Bu oyunun ortaya çıkış hikâyesi de şöyle anlatılmaktadır: “Menteşe Sancağı Mütesellimi (Askeri ve Ekonomik Sorumlusu) Osman Ağa sülalesi, beyliği uzun süre ellerinde tutmuşlardır. Osman Ağa sülalesine Tavasoğulları denip uzun süre saltanat kavgaları yapılmıştır. Aynı sülaleden Kelleciler denen bir kol beyliğin hâkimiyetini ele geçirmişlerdir. Bu grup adından da anlaşılacağı gibi halkı zorbalıkla yönetmiş, çok kelle düşürmüşlerdir. Hatta delik taş denilen ortası delik, bir insan kafasının geçebileceği bir taştan, cezalandıracakları kişinin kafasına ip bağlayıp taşın diğer tarafından da mandalarla çekerlerdi. Böyle korkunç bir şekilde insanları cezalandırırlardı. Bu taş yakın yıllara kadar Tavas Lisesi ile Jandarma Karakolu arasında antik bir eser gibi durmuştur. Yöre halkının şikâyeti üzerine Menteşe Büyük Beyi, Tavas’taki hâkimiyeti Kelleci’lerden alıp Tavasoğulları’na vermiştir. Tavasoğulları sancak beyliğini sürdürdükleri sırada, sık sık çevrede güme avlarına gidiyorlardı. Bu sülalenin en güçlü zaafları içkiye düşkünlük ve avcılıktı.

Sancak Beyliği’nden alınan Kelleci, Tavasoğulları’nın ileri gelenlerini bir gün Yarengüme’ye (Tavas’ın eski adı) ziyafete davet eder. Bu ziyafete mütesellim Osman Ağa’nın ismini alan 12 yaşındaki torunu dışında tüm Tavasoğulları katılmıştı. Özel olarak hazırlanan bir evin alt dam bölümüne, Kelleci çok miktarda barut yerleştirmişti. Eğlencenin en koyu anında Kelleci ve adamları fark ettirmeden dışarı çıktılar. Kelleci sevmediği birkaç adamı da feda ederek Tavasoğulları’’nın şüphesini çekmemek için içerde bırakmıştı. Böyle bir durumda eşkıya diyebileceğimiz kelleci alt kattaki kilolarca barutu ateşletti. Böylece Tavasoğulları’nın erkekleri imha edilmiş oldu. Yalnız yaşı küçük olduğu için eğlencede bulunması sakıncalı görülen torun Osman, Hırka’da kaldığı için ölmekten kurtuldu. Kelleci Tavasoğulları’ndan hiç erkek nesli bırakmamak için Hırka Köyü’ne de baskın yapar, köyün altını üstüne getirir. Fakat Osman’ı bulamaz. Kellecinin Hırka Köyü’ndeki gözcüsü bile Kelleci’yi sevmediği için Hırka bağlarında gördüğü Osman’ı daha da gizleyip Kelleci’ye haber vermedi. Bu arama tarama esnasında yas içinde olan Tavasoğulları’nın kadınları, sülalelerinin son erkeğinin de öldürülmemesi için olağanüstü bir çaba sarfetmişti. Torun Osman olaylardan birkaç gün sonra Kelleci’nin gözcüsü tarafından Manisa’da ki Karaosmanoğulları’na emanet edilmiştir. Adı geçen çocuk Karaosmanoğulları’nın yanında ata binmesini, silahları kullanmayı öğrenip, civanmert bir yiğit olarak yetişti. Karaosmanoğlu’nun Osman’a verdiği yüzden fazla kızanla Manisa’dan Hırka’ya dönüp birçok kişiyi ortadan kaldırarak ağalığını Kellec’iden geri aldı. “

Bu olayın olduğu ve Tavasoğulları’nın yok edildiği günlerde yöre halkı tarafından bir türkü yakılmış ve günümüze kadar gelmiştir. Türküsü çok sevilen bu ezgiyi zeybek oyunu olarak da aynı yıllarda başlayarak günümüze kadar oynana gelmiştir.

Oyun oynanırken arada yapılan gezinleme sırasında bu olay için yakılmış ağıt ve türküler söylenir. Oyun 3 bölüm halinde oynanır. Birinci bölüm düz kollu ve dönme figürlerinden oluşur. İkinci bölüm atik, hızlı orta, ağır orta ve çapraz figürlerinden oluşur. Üçüncü bölümde ise diz vurma figürü yapılır.

Denizli İli Ağır Zeybek Oyunlarının İncelenmesi - Ramazan TEGİZ - Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi